Od umowy zależy, czy po śmierci wspólnika trzeba sporządzić spis z natury

Istotą funkcjonowania każdej spółki cywilnej jest osobista współpraca co najmniej dwóch wspólników w przedsiębiorstwie spółki. Śmierć jednego ze wspólników spółki cywilnej to niewątpliwie olbrzymi problem. Może oznaczać bowiem koniec istnienia podmiotu gospodarczego pociągającego za sobą konieczność sporządzenia spisu z natury towarów i usług, w związku z którymi możliwym jest odliczenie podatku naliczonego, jak to się dzieje w przypadku spółki dwuosobowej.

Spópła cywilna to umowa pomiędzy przedsiębiorcami
Analizując zagadnienia związane z przesłankami stanowiącymi podstawę istnienia spółki cywilnej wartym uwagi wydaje się zdefiniowanie samego jej pojęcia. Najogólniej można powiedzieć, iż spółka cywilna stanowi pewien rodzaj umowy pomiędzy wspólnikami, w której to zobowiązują się oni dążyć do określonego, wspólnego celu gospodarczego przez wniesienie wkładów lub inny, określony sposób.

Wszystko zależy od treści umowy spółki
Choć z pozoru odpowiedź wydaje się dość jednoznaczna, śmierć jednego ze wspólników nie musi wcale oznaczać zakończenia działalności podmiotu gospodarczego i jego rozwiązania, skutkującego koniecznością sporządzenia spisu z natury. Dzieje się tak tylko w przypadku, gdy w umowie dwuosobowej spółki cywilnej nie zostało wyraźnie zastrzeżone, że spadkobierca wejdzie na miejsce wspólnika w przypadku jego śmierci. Nie ma bowiem czegoś takiego, jak jednoosobowa spółka cywilna.

W takiej sytuacji, bez względu na to, czy istnieje potencjalny chętny do przystąpienie do spółki, ulega ona rozwiązaniu tracąc tym samym podmiotowość prawno-podatkową dla podatku od towarów i usług. W konsekwencji, zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie o VAT, pozostały wspólnik jest zobowiązany w imieniu spółki sporządzić spis z natury towarów pozostałych w spółce na dzień jej rozwiązania, od których przysługiwało spółce prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Ale dotyczy to tylko czynnych podatników VAT. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że informację ustaloną na tej podstawie o wartości i kwocie podatku należnego, należy dołączyć do deklaracji podatkowej spółki za okres rozliczeniowy, w którym uległa ona rozwiązaniu.
Koniecznym  jest również złożenie do urzędu skarbowego stosownego formularza VAT–Z w celu wykreślenia spółki z rejestru jako podatnika VAT, jak również uaktualnienie zgłoszenia identyfikacyjnego NIP–2 oraz załącznik NIP-D, co w konsekwencji oznacza wykreślenie spółki z ewidencji podatkowej.

Umowa spółki zawierająca adnotację o tym, że spadkobiercy zajmą miejsce nieżyjącego wspólnika
Zupełnie inaczej sprawa wygląda w sytuacji, kiedy umowa spółki wyraźnie określa, że w razie śmierci jednego z tworzących ją wspólników,  jego spadkobiercy wejdą, zajmując jego miejsce w spółce.  W takiej sytuacji, spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Można zatem stwierdzić, że w przypadku, gdy warunek ten zostanie spełniony spółka nie  ulega rozwiązaniu. Co więcej, trwa nadal i posługuje się dotychczasowym numerem identyfikacji podatkowej (NIP) spółki, ewidencjonuje obrót na tych samych zasadach. Nie ma zatem konieczności  sporządzenia spisu z natury towarów.
Należy jednakże pamiętać o dopełnieniu obowiązków formalnych, dokładniej mówiąc o uaktualnieniu zgłoszenia  identyfikacyjnego NIP–2 oraz załącznik NIP–D, zawierającego dane wspólników spółki.  Czas przewidziany na dokonanie powyższych zgłoszeń, to 7 dni od dnia zaistnienia zmiany. 

Elżbieta Węcławik, Tax Care
Dominik Mędrzycki, księgowy Tax Care